🔴🔴🔴 🌹🌹به مناسبت درگذشت علامه علی اکبر دهخدا ✅وسواس دهخدا…
🔴🔴🔴
🌹🌹به مناسبت درگذشت علامه علی اکبر دهخدا
✅وسواس دهخدا در ضبط دقیق اشعار✅
(علی‌اصغر بشیری – پژوهشگر و عضو کمپین مبارزه با نشر جعلیات)
امروزه خیلی از ما، اشعار و نوشته‌های افراد مختلف را از صفحات مجازی «کپی» میکنیم و در جای دیگر قرار میدهیم، یا اشعار و جملات زیبایی را به راحتی از جایی به جای دیگر «فوروارد» میکنیم. اینکه این اشعار کامل و بدون غلط باشند یا خیر، یا اصلاً سرودۀ شاعری باشند که اسمش در پایان متن آمده یا نه، شاید دغدغۀ خیلی‌ها نباشد؛ اما واقعیت این است که ما باید دقت کنیم که ضبط این اشعار حتماً دقیق باشد، یا اگر نام کسی به‌عنوان شاعر آن معرفی شده، این انتساب حتماً درست باشد. این اشعار بخشی از گنجینهٔ فرهنگی ماست؛ اگر این اشعار، غلط نوشته بشوند یا در انتساب آنها اشتباهی رخ بدهد، انتقال این گنیجینه، به شکلی ناقص و حتی وارونه صورت خواهد گرفت.
این انتقال صورت صحیح و دقیق آثار شاعران و نویسندگان، آن‌قدر اهمیت داشته است که نوعی از پژوهش دانشگاهی را به نام «تصحیح متون» ایجاد کرده است؛ یکی از اهداف اصلی این نوع تحقیقات، ضبط صورت دقیق اشعار و نوشته‌های شاعران و نویسندگان است. از طرف دیگر، محققان این عرصه، می‌کوشند مشخص کنند که آیا اشعار و نوشته‌های دیگران نیز به اثر مؤلف محل بحث راه یافته یا نه! و اگر چنین اتفاقی رخ داده، آن اشعار و نوشته‌ها کدامند و صاحبان اصلی‌شان چه کسانی‌اند! (در پست‌های آینده کمپین، تعدادی از تصحیحات مهم و معتبر پژوهشگران از آثار شاعران و نویسندگان مشهور معرفی خواهد شد.)
به‌هر روی، در بین مصححان آثار ادبی کسانی بودهاند که در تعیین ضبط دقیق شعر و یا حتی واژهها، وسواس بسیاری داشته‌اند؛ “استاد مجتبی مینوی” (تولد: 1282- فوت: 1355) یکی از افراد مشهور این گروه است.
یکی دیگر از محققانی که در ضبط دقیق اشعار و نوشته‌های شاعران و نویسندگان پیشین وسواس بسیار داشته، “علامه علی اکبر دهخدا” است؛ دهخدا در ضبط اشعار و جملاتی که از آثار نظم و نثر گذشتگان برای شواهد لغتنامه استفاده می‌کرد، دقتی فراوان داشت. بخشی از این وسواس، مربوط به این بوده که مبادا شعری را به شاعری منسوب کند که در واقع از او نباشد؛ یا مبادا شعری یا جمله‌ای را نقل کند که ضبط آن شعر یا جمله اشتباه باشد. همین وسواس باعث شده بود که دهخدا از روشهایی برای ثبت اشعار و جملات در لغتنامه استفاده کند که اطمینان نسبی در ضبط و انتساب در پی داشته باشد. دهخدا گاهی با تکیه بر نسخه‌های متعدد یک اثر، صورت درست یک بیت یا جمله را استخراج می‌کرد؛ گاهی نیز با تکیه بر ذوق دانشورانۀ خود، اجتهاد می‌کرد و تشخیص میداد که صورت درست بیت یا جمله یا کلمه چیست. برخی از پژوهشگران، دربارۀ این اجتهادهای شخصی دهخدا نکاتی بیان کردهاند.
وسواس علمی دهخدا تا حدی بوده که در مقدمه‌ای که قصد داشته بر لغتنامه بنویسد، در این مورد تذکراتی داده است؛ مثلا تأکید کرده است که شواهد شعری لغتنامه از روی نسخه‌هایی انتخاب شده که ممکن است با نسخ دیگر اختلاف داشته داشته باشد: «بعضی شواهد مخالف نسخۀ شماست؛ برای اینکه نسخ غالباً تحریر سوادنویس و ناسخ است و باید منتظر کتابخانه‌های بزرگ و تصحیح کتب با اصول انتقادی امروزی بود» (مقدمۀ لغتنامه، ص 376)
دهخدا تأکید کرده است که حتی ممکن است ضبط نسخهای که از آن استفاده شده اشتباه باشد. یا ممکن است صورت موجود از شعر را دیگران نوشته باشند و نه خود شاعر؛ بنابراین در این نوشتن‌ها ممکن است خطاهایی رخ داده باشد: «وقتی که من میگویم از فلان کتاب نقل کردهام، مراد نسخهای است که من از آن کتاب دارم با اغلاط و تصحیفات و تحریفاتی که در آن روی داده نه آن کتابی که مؤلف او نوشته است» (مقدمۀ لغتنامه، ص 376)
این همه تأکید دهخدا برای این است که اگر میخواهد شعری را از دیوان شاعری انتخاب کند، حتماً آن شعر به صورت دقیق سرودۀ آن شاعر باشد و غلط املایی یا انتسابی در شعر نباشد؛ دهخدا کاملاً آگاه بوده است که صورت تحریف شده یا جعلی یک شعر، چه پیامدهای مخربی خواهد داشت.
به‌هر حال اگر آن وسواس علمی دهخدا و مینوی و امثالهم – ولو به میزانی اندک – برای نسل امروز اهمیت می‌داشت، و اگر نسل حاضر از پیامدهای مخرب انتساب‌های اشتباه آگاه می‌بود، حجم جعلیات در صفحات اینترنتی بسیار بسیار کمتر می‌شد.
📚منبع نقل قول‌ها: مقدمۀ لغتنامۀ دهخدا، به کوشش: جمعی از نویسندگان، مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 1373.📚
برگرفته از کمپین جعلیات
🌸